Nënat e Srebenicës, thirrje grave të Ukrainës: E gjatë rruga për drejtësi, por duhet ta kërkoni!

 Pavarësisht se si përfundon lufta ruse në Ukrainë, dhënia e drejtësisë për abuzimet me të drejtat e njeriut gjatë konfliktit do të jetë në mënyrë të pashmangshme një proces i gjatë dhe i dhimbshëm për ata që do të mbijetojnë dhe tregojnë mizoritë që panë.

Ky është mesazhi nga të mbijetuarit e luftës së brendshme në Bosnjë në vitet 1992-95, të cilët i kanë kushtuar vitet që pasuan ritregimit dhe rijetimit të traumës së tyre me shpresën për të çuar përgjegjësit para drejtësisë dhe për të vënë ku duhet historinë.

“Për mua është personale. Unë jam ende në kërkim të eshtrave të vëllait tim. Nuk mund të vazhdoj më. Nuk mund të fokusohem në diçka tjetër dhe ta lë atë pas”, tha Edin Ramuliç nga qyteti veriperëndimor i Bosnjës, Prijedor.

Ramuliç ishte 22 vjeç, i diplomuar në universitet kur, në prill 1992, ai dhe të afërmit e tij meshkuj, përfshirë vëllanë dhe babanë e tij më të madh, u arrestuan nga serbët e Bosnjës, së bashku me mijëra civilë të tjerë joserbë nga Prijedori dhe fshatrat përreth. për t’u dëbuar nga zona, për t’u burgosur, torturuar ose vrarë.

Më shumë se 3,000 joserbë, përfshirë 102 fëmijë, u vranë në Prijedor. Disa u ekzekutuan në shtëpitë e tyre ose në rrugë, të tjerët në tre kampe burgu ku të burgosurit iu nënshtruan rrahjeve, përdhunimeve, sulmeve seksuale dhe torturave. Vëllai, xhaxhai dhe katër kushërinjtë e Ramuliçit nuk i mbijetuan kampeve.

Ashtu si dëshmitë grafike të vrasjeve dhe torturave në Bucha, jashtë Kievit, që u shfaqën në fillim të këtij muaji pasi forcat ruse u tërhoqën nga zona, zbulimi nga gazetarët ndërkombëtarë të kampeve në Prijedor në gusht 1992 provokoi zemërim global dhe thirrje nga liderët botërorë për përgjegjësit të mbahen para përgjegjësisë.

Një proces u vu në lëvizje nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara për të krijuar një gjykatë të posaçme të OKB-së për krimet e luftës për ish-Jugosllavinë.

Kur u krijua në Hagë në vitin 1993, ajo ishte gjykata e parë ndërkombëtare që hetoi dhe ndoqi akuzat për krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe gjenocid që nga gjykatat në Nuremberg dhe Tokio pas Luftës së Dytë Botërore.

Në fillim askush nuk mendoi se do të funksiononte, qasja e hetuesve në skenat e krimit në Prijedor dhe gjetkë në Bosnje u bllokua për vite me radhë dhe liderët politikë të serbëve të Bosnjës dhe Serbisë fqinje vazhduan të mohojnë abuzimet e të drejtave të njeriut dhe të fshehin dokumentet dhe të paditurit.

Drejtësia vonoi të vinte. Udhëheqësi serb boshnjak i kohës së luftës Radovan Karaxhiç dhe komandanti i tij ushtarak Ratko Mlladiç ishin të arratisur nga drejtësia ndërkombëtare deri në fund të viteve 2000, kur u gjetën në Serbi.

Por në kohën kur u mbyll në vitin 2017, gjykata kishte dënuar 83 zyrtarë të lartë politikë dhe ushtarakë të kohës së luftës, shumica e tyre nga Bosnja. Ajo gjithashtu transferoi një mori provash dhe çështjesh kundër të dyshuarve të rangut më të ulët në vendet e tyre të origjinës në Ballkan.

Të dëshpëruar për të gjetur informacione për fatin e të dashurve të tyre dhe për ta detyruar botën të pranojë vuajtjet e tyre, të mbijetuarit si Ramuliç ndryshuan jetën e tyre, duke krijuar grupe mbështetëse për dëshmitarët e mundshëm, duke mbledhur informacione për personat e zhdukur dhe duke përkujtuar viktimat.

“Kam kaluar muaj të panumërt të jetës sime në salla të ndryshme gjyqi (si dëshmitar), duke dëgjuar avokatët mbrojtës që përpiqeshin të mohonin provat,” tha Ramuliç.

“Ndodh ndonjëherë që njerëzit që ju njihni se janë fajtorë e lirohen për shkak të mungesës së provave, por ia vlen,” shtoi ai.

Ramuliç ende nuk e di se ku janë eshtrat e vëllait të tij ose saktësisht se kush e vrau atë dhe si, por dënimet e gjykatës,  “janë gjëja më e vlefshme që kemi, sepse e vërteta e bazuar në prova që përmban ato nuk mund të injorohen dhe mohohen përgjithmonë.”

Në jetën e mëparshme të Munira Subasic, para luftës, ajo ishte një shitëse, grua dhe nënë e dy djemve. Asgjë nuk e përgatiti atë për atë që do të ndodhte pasi humbi burrin dhe djalin e saj në masakrën e Srebrenicës në vitin 1995, në të cilën vdiqën 8,000 burra dhe djem. Ishte episodi i vetëm i luftës së Bosnjës që u përkufizua ligjërisht si gjenocid.

Mes kërkimit të furishëm për të dashurit e tyre të zhdukur, Subasic dhe një numër grash të tjera krijuan një organizatë, Nënat e Srebrenicës, dhe u angazhuan në protesta në rrugë dhe akte të tjera të drejtpërdrejta për të dalë para publikut dhe për të kërkuar zbulimin e e varrezave masive, identifikimin e eshtrave dhe përgjegjësit e masakrës u sollën para drejtësisë. Deri më sot, pothuajse 90 për qind e atyre që raportohen të zhdukur nga rënia e Srebrenicës janë të llogaritur.

“Ne i dinim emrat e vrasësve, i mblodhëm dhe ndamë informacionin me prokurorët, vizituam çdo varrezë masive, kërkuam informacione se ku mund të ndodheshin të tjerët. Ne kërkuam drejtësi”, tha Subasic.

“Nënat e Ukrainës do të duhet të bëjnë të njëjtën gjë,” shtoi ajo.

Subasic, së bashku me dhjetëra të tjerë, dëshmuan para gjykatës së OKB-së për krimet e luftës për ish-Jugosllavinë, duke ndihmuar në mbylljen pas hekurave të afër 50 zyrtarëve serbë boshnjakë të kohës së luftës, të dënuar kolektivisht me mbi 700 vjet burg.

Megjithatë, për të arritur atje, Subasiç dhe gra të tjera të Srebrenicës duhej të kapërcenin dhimbjen e ballafaqimit të vazhdueshëm me njerëz “të cilët u përpoqën të fshihnin se fëmijët tanë kanë ekzistuar ndonjëherë, të cilët në thelb pretendonin se ne nuk ishim kurrë nëna, se kurrë nuk lindëm ndonjë”.

“Mohimet e Rusisë për masakrat që ushtarët e saj po kryejnë tani në Ukrainë, për mua tingëllojnë njësoj si mohimi i gjenocidit të Srebrenicës”, tha Subasic. “Por nëse të mbijetuarit janë këmbëngulës, e vërteta do të mbizotërojë.”

Sa i përket drejtësisë absolute, në Bosnje ajo mbetet e pakapshme. Lufta e Bosnjës vrau 100,000 njerëz, shumica e tyre civilë, dhe mbi 2 milionë, ose mbi gjysma e popullsisë së vendit, u dëbuan nga shtëpitë e tyre.

Tre dekada që nga fillimi i saj, rreth 7,000 prej të zhdukurve të luftës mbeten të pagjetur dhe gjyqësori boshnjak ka një numër të madh prej mbi 500 çështjesh të pazgjidhura të krimeve të luftës, që përfshijnë rreth 4,500 të dyshuar.

Ndërsa vitet kalojnë dhe dëshmitarët dhe të dyshuarit plaken, sëmuren ose vdesin, shumë nga çështjet që mbeten të hapura ka të ngjarë të mos arrijnë kurrë në gjyq.

Kategoritë
LajmeRajoni