Marrëdhënia unike e Izraelit me SHBA përfiton nga qasja pasive e Amerikës ndaj veprimeve agresive të Tel Aviv.
Presidentët e SHBA-së kanë qenë të shpejtë për të kritikuar aleatët si Turqia kur ata ndjekin interesat e tyre kombëtarë, si blerja e sistemeve të mbrojtjes ajrore nga vende si Rusia për shembull.
Por kur bëhet fjalë për Izraelin, papritmas gjërat ndryshojnë. Izraeli ka okupuar territoret palestineze për dekada, duke vrarë civilë në sulmet ajrore dhe pretendohet se po kryejnë krime lufte kundër palestinezëve siç tregoi sulmi i tij i fundit në Gaza.
Përballë të gjitha llojeve të sulmeve izraelite kundër palestinezëve, e vetmja gjë që del nga Uashingtoni është një reagim i vakët politik. Izraeli madje mori një deklaratë mbështetëse nga Presidenti Joe Biden i cili sugjeroi se ai ka “të drejtën për të mbrojtur veten”. Nëse Izraeli ka të drejtë të mbrojë veten duke goditur ndërtesat e banimit që strehojnë gazetarë dhe civilë në Gaza, atëherë, a kanë të drejtë Hamasi dhe palestinezët e tjerë të godasin zonat civile në Izrael?
Por përsëri kritikat e SHBA kishin si synim sulmet me raketa të Hamasit sesa sulmin izraelit. “Ne jemi shumë të përqendruar në situatën në Izrael, Bregun Perëndimor, Gaza, shumë të shqetësuar për sulmet me raketa që po shohim tani, se ata duhet të ndalen, ata duhet të ndalen menjëherë”, tha Antony Blinken, gjatë një konferencë për shtyp më 11 Maj.
Ekspertët citojnë ‘nivele’ të ndryshme politike për të shpjeguar afërsinë unike të Amerikës me Izraelin.
Interesat kombëtare amerikane
Niveli i parë i referohet interesave jetësore amerikane në mbështetjen e Izraelit.
“Shumë strategë, veçanërisht në Pentagon, mendojnë se Izraeli shërben për një qëllim të rëndësishëm. Është si një klub që ata mund të përdorin sa herë që duan të disiplinojnë disa lojtarë në të gjithë Lindjen
e Mesme. Është pjesë e perandorisë ose politikave të kolonizimit të fuqive të ndryshme të mëdha kur e përdorin atë kundër fuqive më të vogla”, thotë Sami al Arian, një profesor i shquar palestinezo-amerikan.
“Në atë nivel, ata mund të bëjnë presion ndaj Izraelit dhe Izraeli do të luajë pjesën e tij. Ne e pamë këtë gjatë Luftës së Parë të Gjirit kur SHBA i thanë Izraelit ‘Bëje këtë! Mos e bëj atë!’Atëherë, ata do të duhet të respektojnë. Këto janë vijat e kuqe që SHBA do të vendosin për Izraelin,” thotë Arian.
Matthew Bryza, një ish diplomat i lartë amerikan, mendon se SHBA “gëzon një ndikim të madh mbi politikën izraelite dhe qeverinë izraelite. Nuk ka asnjë politikan në Izrael që mund të bëhet një udhëheqës kombëtar nëse SHBA e kundërshton atë.”
Por kryeministri i ashpër i Izraelit Benjamin Netanyahu kishte marrëdhënie problematike me ish-administratën e Obamës, duke filluar nga kundërshtimi i marrëveshjes bërthamore të Iranit deri tek përpjekjet e kaluara të Uashingtonit për të arritur tek Vëllazëria Myslimane. Përkundër të gjitha mosmarrëveshjeve, Netanyahu është ende në pushtet.
Bryza konfirmon një pjesë të shqetësimit të institucionit amerikan me Netanyahu.
“Ajo që po ndodh tani është që kryeministri aktual po i reziston presionit të Uashingtonit për tani”, tha Bryza, duke iu referuar refuzimit të Netanyahut të thirrjes së fundit të Biden për një armëpushim midis Hamasit dhe Izraelit. “Netanyahu do të duhet të ndalet ndërsa Biden rrit presionin ndaj Netanyahu për ta bërë këtë.”
Por pa marrë parasysh se çfarë do të ndodhë në frontin Netanyahu-Biden, Izraeli do të mbetet “një vend jashtëzakonisht i popullarizuar në Shtetet e Bashkuara”, thotë Bryza, duke përmendur lidhjet e ndryshme të të dy vendeve.
“Sigurisht, SHBA e trajton Izraelin në mënyrë të favorshme për çështje, duke filluar nga ndihma ushtarake deri te bashkëpunimi ekonomik. Ekzistojnë një gamë e tërë e programeve të zhvillimit ekonomik të SHBA-së që financojnë iniciativa qoftë në zhvillimin teknologjik ose ekonomik në Izrael,” informon Bryza.
“SHBA paguan dhe Izraeli bën punën. Kjo është një e ardhme e qëndrueshme e politikës amerikane”, thotë ai. “Gjithmonë do të ndodhë në politikën amerikane që SHBA do ta trajtojnë Izraelin më favorizueshëm se shumica e vendeve të tjera në planet.”
Por kjo nuk do të thotë që SHBA do të mbështesë operacionet izraelite, mizoritë dhe krimet e luftës kundër palestinezëve, shton Bryza.
Interesat kombëtare izraelite
Sipas Arianit, niveli i dytë politik në marrëdhënie i referohet interesave kombëtare izraelite që “mund të ndërpriten ose jo me interesat e SHBA”. Për sa kohë që Izraeli dhe SHBA janë në të njëjtën faqe, padyshim, nuk do të ketë asnjë problem.
“Kur bën konflikt, atëherë, ajo që ndodh është brenda dinamikës në sistemin politik amerikan, i cili do t’i japë Izraelit shumë liri veprimi në ndjekjen e politikës ndonjëherë që dëmton interesat e SHBA në të gjithë Lindjen e Mesme apo edhe në të gjithë botën,” thotë Arian.
Por amerikanët “le ta lënë” sepse presioni për të kthyer politikat e tilla izraelite kërkon një çmim të lartë për politikanët amerikanë, sipas profesorit. “Në këtë rast, vendimi (SHBA) është më shumë politik sesa strategjik. Kjo është ajo që kemi parë në shumë politika të SHBA, veçanërisht gjatë 20 viteve të fundit kur bëhet fjalë për Izraelin.”
Lobi i Izraelit në SHBA është “aq i fortë” sa që politikanët amerikanë nuk duan të shkojnë kundër tij. “Ata nuk duan ta sfidojnë atë”, thotë Arian.
Në vitin 2007, dy profesorë të shquar amerikanë, Stephen Walt dhe John Mearsheimer, shkruan një libër shpërthyes, The Israel Lobby and US Foreign Policy, në të cilin ata argumentuan se mbështetja e Uashingtonit për Izraelin mund të shpjegohet me “fuqinë e pashoqe të Lobit të Izraelit”.
“Po të mos ishte aftësia e Lobit për të manipuluar sistemin politik Amerikan, marrëdhënia midis Izraelit dhe Shteteve të Bashkuara do të ishte shumë më pak intime sesa është sot”, thanë profesorët në libër, i cili u akuzua menjëherë nga grupet pro-Izraelit si antisemit.
Ndërsa ka disa përpjekje të kohëve të fundit për të ndryshuar dinamikën pro-Izraelite të Amerikës në krahun progresiv të Partisë Demokratike, shumica e politikanëve amerikanë – qofshin ata republikanë apo demokratë – janë me Izraelin, thotë Arian.
Në shfaqjen më të fundit të shqetësimit liberal demokrat mbi politikën izraelite, përparimtarët kryesorë të partisë, të cilët kohët e fundit janë bërë gjithnjë e më të zhurmshëm në kritikat e tyre ndaj Izraelit, lëshuan një letër javën e kaluar duke kërkuar që Biden, një Demokrat, të bënte “presion diplomatik” në Tel Aviv për të ndaluar sulmin e saj kundër palestinezëve.
Ata përfaqësojnë “një pakicë” ndërsa shumica është “aq pro-Izraelit sa që nuk interesohen për interesat e tyre kombëtare”, thotë Arian. Nëse Pentagoni përcakton një vijë të kuqe, “padyshim, kjo është një histori tjetër”, thotë ai. Por deri më tani, izraelitët kanë qenë kryesisht të suksesshëm duke identifikuar interesat e tyre kombëtare me Uashingtonin, shton ai.
Arian gjithashtu mendon se ndihma ushtarake amerikane për Izraelin, parametrat e të cilit po debatohen ashpër në Kongresin Amerikan për momentin, nuk është një faktor përcaktues në marrëdhëniet e të dy vendeve. Shumat e ndihmës ushtarake amerikane për vende si Egjipti dhe Pakistani luajnë një rol vendimtar në ndikimin e Uashingtonit mbi ato vende.
“Në fund të fundit është se asnjë shumë dollarësh nuk do ta bënte Izraelin të sfidonte SHBA ose në rastin e kundërt që SHBA të bënte presion ndaj Izraelit. Kjo nuk është mënyra se si ndërtohet marrëdhënia,” shpjegon Arian.
Faktori Netanyahu
Bryza, diplomati amerikan, gjithashtu mendon se kritikat e tanishme amerikane ndaj Izraelit kanë të bëjnë më shumë me shqetësimin e Uashingtonit me Netanyahu sesa gjithçka tjetër. “Ajo që po ndodh tani është që politikanët dhe ekspertët amerikanë e kuptojnë se Netanyahu po përdor operacione ushtarake kundër palestinezëve si një mënyrë për të mbledhur qytetarët izraelitë rreth flamurit,” thotë ai.
Netanyahu aktualisht përballet me akuza të ndryshme korrupsioni. Ai dëshiron të mbetet në pushtet dhe të shmangë burgun nëse dënohet për akuza korrupsioni, sipas Bryza. Para përshkallëzimeve të fundit, Netanyahu duket se është në rrugën e tij të humbjes së pushtetit.
“Tani është e pamundur” të konceptohet se një udhëheqës tjetër mund të dalë përpara për të formuar një qeveri të re “për sa kohë që operacionet ushtarake po vazhdojnë” duke pasur parasysh natyrën e politikës izraelite, sipas Bryza.
“Netanyahu ka përdorur operacione ushtarake për të konsoliduar forcën e tij politike kur ai ishte duke e humbur atë,” thotë Bryza. Por kur një armëpushim të sigurohet, ai do të përballet me një humor të ndryshuar të SHBA ndaj tij, shton ai.
“E ardhmja e tij do të jetë shumë e vështirë juridikisht dhe politikisht”.
