Prodhuesi i dronëve Selcuk Bayraktar ka ndryshuar mënyrën e luftës moderne dhe disa e quajnë atë turku Elon Musk. Ka spekulime se ai mund të ndjekë hapat e vjehrrit të tij dhe të arrijë majat e politikës turke.
Disa ditë pas tërmetit të 6 shkurtit, Selcuk Bayraktar qëndroi përballë një grumbulli rrënojash në zonën e fatkeqësisë. Ai dukej i rraskapitur dhe i trishtuar. Më shumë se pesë mijë njerëz vdiqën në fatkeqësi dhe qindra mijëra humbën shtëpitë e tyre. Në videon e postuar nga Bayraktar në Twitter, ai premtoi se do të ndërtojë 1000 shtëpi të reja dhe 2000 objekte akomoduese për viktimat.
Bayraktar nuk është një punonjës shpëtimi. Ai nuk është as anëtar i qeverisë turke. Ai është bashkëpronar i kompanisë turke të mbrojtjes Baykar. Avionët me telekomandë të prodhuar nga kompania kanë fituar një status të caktuar kulti në Ukrainë, sepse ndihmuan ushtrinë e vendit të zmbrapste një pushtim rus në fillim të luftës. Një ushtar ukrainas madje u kushtoi atyre një këngë pop dhe kopshti zoologjik i Kievit e quajti foshnjën lemur Baykar.
Fjalimi i tij për publikun turk pas tërmetit la përshtypjen se ai kërkonte përgjegjësi. Bayraktar është i martuar me Sümeyya Erdogan, vajzën më të vogël të presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan, kjo është arsyeja pse shumë besojnë se ai mund të jetë në një pozicion për të pasuar vjehrrin e tij si udhëheqës turk.
Pavarësisht nga rezultati i zgjedhjeve, Erdogan tashmë ka njoftuar se kjo do të jetë hera e fundit që ai kandidon dhe vëzhguesit besojnë se ai është në kërkim të një pasardhësi të cilit mund t’i japë drejtimin. Fëmijët e tij nuk kanë asnjë shans real për t’u zgjedhur në detyrë për arsye të ndryshme dhe Berat Albayrak, bashkëshorti i vajzës së tij të madhe Esra, nuk bëri emër si ministër i Financave. Pikërisht për këtë, fokusi tashmë është tek Bayraktar, emri i të cilit përmendet gjithnjë e më shpesh në debatin për pasardhësin e Erdoganit. I pyetur për këtë në një emision televiziv të transmetuar së fundmi, Bayraktar i hodhi poshtë spekulimet si “thashetheme”.
Edhe nëse Erdogan humb zgjedhjet, suksesi i Bayraktar e ka bërë atë aq popullor në Turqi, sa që asnjë qeveri nuk do të jetë në gjendje ta injorojë atë dhe shoqërinë e tij. Ndikimi i tij në politikën turke ka të ngjarë vetëm të rritet.
Kompania Baykar u bë eksportuesi më i madh i armëve në Turqi në vitin 2021, me shitje vjetore prej 664 milionë dollarësh dhe kompania u rrit më tej për shkak të luftës në Ukrainë. Vitin e kaluar, Baykar dërgoi drone dhe teknologji të tjera me vlerë 1.18 miliardë në 18 vende.
Ushtritë kanë vendosur drone “bayraktar TB2” në frontet në Libi, Nagorno-Karabakh, si dhe në Etiopi. “Ai mundësoi një revolucion operacional mjaft domethënës në mënyrën se si ne bëjmë luftë,” tha Rich Outzen, një ish ekspert i Turqisë në Departamentin e Shtetit, për revistën New Yorker.
Selia e kompanisë “Baykar” në periferi të Stambollit duket më shumë si një kompleks universitar sesa një fabrikë armësh. Një pasdite verën e kaluar, kryesisht punonjës të rinj shëtisnin me xhinse dhe kapuç. Një grup luante volejboll në fushën sportive të kompanisë. Selcuk Bayraktar dekoroi zyrën në katin e fundit të ndërtesës prej xhami dhe betoni me modele avionësh, ndërsa një xhaketë piloti varet në raftin e palltove.
Simboli i industrisë ushtarake turke
Bayraktar është 43 vjeç dhe duket si një yll filmi me tipare të forta dhe flokë të errët. Babai i tij, Özdemir, themeloi kompaninë në vitet 1980 si furnizues i industrisë së automobilave. Nëna e tij Canan është një ekonomiste dhe programuese. Bayraktar thotë se si fëmijë ka qenë i magjepsur nga gjithçka që ka të bëjë me teknologjinë. “Për mua është një mënyrë jetese”, theksoi ai.
Bayraktar më vonë u transferua në Shtetet e Bashkuara, ku studioi inxhinieri mekanike në MIT. Ai u kthye në Turqi në vitin 2007 dhe ndihmoi në krijimin e divizionit të dronëve në Baykar. Përparimi erdhi shtatë vjet më vonë, kur kompania pajisi ushtrinë turke me dronë në luftën kundër organizatës terroriste PKK. Bayraktar pëlqen të tregojë se si ai udhëtoi në vijën e frontit në malet e Turqisë juglindore për të zhvilluar një dron.
Aeroplani pa pilot “bayraktar TB2” ka një hapje krahësh vetëm 12 metra, një helikë bisht dhe tre rrota. Ai është i armatosur me deri në katër bomba ose raketa të drejtuara me lazer. Ai nuk mund të fluturojë aq larg sa modelet amerikane apo izraelite apo të mbajë ngarkesa të rënda, por kushton vetëm 5 milionë dollarë, që është rreth një e gjashta e çmimit të dronit amerikan “ripper”. Kjo e bën dronin jashtëzakonisht tërheqës për forcat ushtarake të vogla dhe të mesme.
Në Libi, dronët “bajraktar” ndihmuan qeverinë zyrtare në Tripoli të shtypte kryengritjen e Khalifa Haftar. Në Nagorno-Karabakh, ata luajtën një rol vendimtar në fitoren e Azerbajxhanit ndaj Armenisë, pas së cilës autokrati Ilham Aliyev festoi duke shfaqur pamjet e një sulmi me dron në ekranet e mëdha të kryeqytetit, Baku. Ukrainasit i vendosën kryesisht në muajt e parë të luftës, përpara se mbrojtja ajrore ruse të përshtatej me strategjinë e tyre. Fakti që dronët shpërndahen vetëm në vendet që janë afër qeverisë së Erdoganit është fakt.
Baykar është një simbol i industrisë turke të mbrojtjes, e cila është dhjetëfishuar që kur Erdogan erdhi në pushtet në 2003. “Ne nuk jemi më lypës,” tha Erdogan në një fjalim para rekrutëve ushtarakë turq. “Të gjithë i duan nga ne”, tha ai, duke komentuar për dronët. Gjatë fushatës zgjedhore, ai tregoi produkte të mbrojtjes, duke përfshirë një anije luftarake nga e cila do të lëshohen dronët në të ardhmen.
Krahasimet me Elon Musk
Turqia ka zhvilluar një luftë kundër PKK-së dhe degës së saj siriane YPG prej vitesh dhe po përdor gjithnjë e më shumë dronët TB2 për këto qëllime. Senatori amerikan Bob Menendez nga Partia Demokratike tha se shitja turke e dronëve është “e rrezikshme, destabilizuese dhe një kërcënim për paqen dhe të drejtat e njeriut”.
Edhe nëse Erdogan humb zgjedhjet, suksesi i Bayraktar e ka bërë atë aq popullor në Turqi, sa që asnjë qeveri nuk do të jetë në gjendje ta injorojë atë dhe shoqërinë e tij.
Në një intervistë nga zyra e tij në Stamboll, Selcuk Bayraktar hedh poshtë të gjitha kritikat ndaj programit të dronëve. Ai pretendon se dronët janë më të saktë se armët e tjera dhe për shkak se sulmet janë filmuar, ai këmbëngul se ka përgjegjësi më të madhe.
Bayraktar pëlqen ta prezantojë veten si një mjeshtër i teknologjisë, më shumë i interesuar për kodin kompjuterik sesa për politikën. Megjithatë, ai në fakt ka formuar me kujdes imazhin e tij që kur u martua me Sümeyya Erdogan në vitin 2016. Ai poston rregullisht bekime islame në Instagram dhe Twitter, ku ka dy milionë e gjysmë ndjekës secili. Ai gjithashtu mbështet iniciativat arsimore. Kur shfaqet në publik, shpesh vesh një xhaketë pilot të kuqe.
Dhe ndërsa presidenti Erdogan kryen diplomaci të transportit ndërmjet Kievit dhe Moskës në luftën e Ukrainës, Bayraktar ka qëndruar pa mëdyshje me Ukrainën. “Ne kemi një detyrim moral për të ndihmuar Ukrainën,” tha ai. Ai më pas citoi Benjamin Franklin: “Burrat që janë të gatshëm të shkëmbejnë lirinë me sigurinë e përkohshme nuk e meritojnë asnjërën dhe do t’i humbin të dyja.” Megjithatë, ai përmbahet nga komentimi i drejtpërdrejtë i ngjarjeve aktuale politike.
I pyetur për ambiciet e tij politike, Bayraktar vetëm thotë se përgjegjësia e tij kryesore për momentin është kompania “Baykar”. Ai duhet të ketë parë nga afër ndërsa burri i vajzës së dytë të Erdoganit, Berat Albayrak, digjet veten gjatë qëndrimit të tij të shkurtër në qeveri.
Bayraktar ka shumë për të ofruar që mund ta ndihmojnë atë të ketë sukses në politikën turke. Për shembull, babai i tij Özdemir ishte një i besuar i ish-kryeministrit Necmettin Erbakan dhe një prototip i dronit “bayraktar TB2” i kushtohet Erbakanit. Nëpërmjet martesës së tij me Sümeyya, Bayraktar gjithashtu ka akses në qarqet e pushtetit turk. Ai ka një karrierë të suksesshme edhe në sektorin privat. Disa në Turqi tashmë po e krahasojnë atë me Elon Musk.
Erdogan aktualisht është i zënë me fushatën zgjedhore. Megjithatë, Bayraktari është mjaft i ri për të pritur me durim radhën e tij.
