Kina ka marrë kontrollin mbi një grebin të kontestuar vetëm disa kilometra larg nga pika më e rëndësishme ushtarake e Filipineve në Detin e Kinës Jugore, duke rritur rrezikun e një përplasjeje të re midis dy palëve rivale.
Roja bregdetare kineze “ka kryer kontroll detar dhe ka zbatuar juridiksion sovran” mbi grebin Sandy Cay këtë muaj, raportoi kanali ushtarak i televizionit shtetëror CCTV të shtunën në mëngjes. Thuhet se anëtarët e rojes bregdetare ngritën flamurin kinez për të shpallur sovranitetin mbi këtë grebin në arkipelagun Spratly, së bashku me një fotografi të aktit.
Ky veprim shënon herën e parë pas shumë vitesh që Pekini, i cili pretendon pothuajse të gjithë Detin e Kinës Jugore, ka ngritur zyrtarisht flamurin e tij mbi një formacion toke të pashfrytëzuar më parë.
Ky zhvillim ndodh në kohën kur Filipinet dhe aleati i tyre, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, po zhvillojnë “Balikatan”, ushtrimet e tyre më të mëdha vjetore ushtarake, të cilat do të përfshijnë stërvitje për mbrojtjen bregdetare dhe pushtimin e ishujve. Ushtrimet do të mbahen nga java e ardhshme në territorin filipinas më pranë ishujve Spratly.
Megjithëse Sandy Cay është vetëm një bankë rëre me sipërfaqe pak mbi 200 metra katrorë, ajo ka vlerë strategjike për Kinën, pasi ligji ndërkombëtar i jep të drejtë për ujëra territoriale. Këto ujëra, që shtrihen 12 milje detare, mbivendosen me ishullin Thitu, të cilin Filipinet e përdorin për të monitoruar aktivitetet kineze në këtë zonë.
Deklarata zyrtare e sovranitetit të Kinës mbi Sandy Cay pritet të ngjallë frikë se Pekini synon të ndërtojë dhe forcojë grebina dhe banka të tjera të pashfrytëzuara.
Në dy vitet e fundit, Manila ka rritur patrullat e rojes bregdetare dhe ka dërguar ekipe shkencore për të hetuar raportet mbi punimet kineze të ngjeshjes së tokës në Sandy Cay dhe në tre grebina të tjera më në jug.
Disa ekspertë të çështjeve detare vlerësojnë se është pak e mundshme që Kina të nisë projekte të reja ndërtimi, pasi ishujt artificialë që ka ndërtuar dhe militarizuar në dekadën e fundit tashmë i japin asaj një praninë të mjaftueshme ushtarake dhe kapacitet veprimi.
Për momentin nuk ka shenja të pranisë së përhershme kineze në Sandy Cay dhe as punime ndërtimi. Një zyrtar filipinas përgjegjës për sigurinë detare deklaroi të shtunën se anëtarët e rojes bregdetare kineze u larguan nga zona pasi ngritën flamurin.
Megjithatë, deklarata zyrtare e sovranitetit tregon se Kina “mund të shtojë ngacmimet ndaj nesh në Pag-Asa,” shtoi zyrtari, duke përdorur emrin filipinas për ishullin Thitu.
Që nga fundi i vitit 2023, roja bregdetare filipinase ka mbajtur një bazë vëzhgimi në Thitu, ndërsa Manila po përmirëson pistën dhe infrastrukturën tjetër në ishull. Këto aktivitete janë pjesë e një strategjie më të gjerë për të bërë ishujt e saj në Detin e Kinës Jugore më të përshtatshëm për qëndrim të përhershëm dhe për t’iu përgjigjur lëvizjeve gjithnjë e më agresive të Kinës.
Ligjet e brendshme kineze i japin rojes bregdetare të drejtën të ndalojë dhe inspektojë anijet e huaja që “shkelin” ujërat që Kina i konsideron si ujëra territoriale të saj, si dhe të arrestojë ekuipazhet e tyre. Kjo rrit rrezikun e përplasjeve me ushtrinë dhe rojen bregdetare filipinase në afërsi të Thituit, në ujërat që Kina tani i konsideron të sajat.
Forcat ushtarake kineze janë shumë më të fuqishme sesa ato që ndodhen në Thitu. Instalimet në grebin Subi përfshijnë sisteme raketash tokë-ajër, hangarë, pista avionësh, radarë dhe një port të thellë. Megjithatë, pasi Subi konsiderohet një rërëz që del mbi sipërfaqe vetëm gjatë baticës, sipas ligjit ndërkombëtar nuk gëzon të drejtën për ujëra territoriale.
