Fushata e rreme e klerit armen, duke u paraqitur si ‘kombi antik i shtypur’, hap rrugën për të zbuluar gënjeshtrat armene në shkallë globale.
Nga Telman Nusratoghlu
Autori i shkrimit është drejtor i Qendrës Kërkimore Turko-Islame dhe lektor në Universitetin Khazar
Shkollat, xhamitë, bibliotekat, qendrat kulturore dhe muzetë në rajonet Fuzuli, Jabrayil, Aghdam, Zangilan, Gubadli dhe Kalbajar në rajonin e Malësisë së Karabakut, të cilat rezolutat e OKB-së konfirmuan se ishin territore të Azerbajxhanit, u pushtuan nga armenët 27 vjet më parë, dhe të gjithë njerëzit-vendet e banuara u zhdukën nga pushtuesit armenë me një vandalizëm të paparë gjithashtu.
Armenët tani kanë filluar manipulime të reja globale mbi Manastirin Alban Khudavang (Dadivang), të cilin turqit azerbajxhanas e kanë mbrojtur me kujdes si pjesë e trashëgimisë së tyre të pasur historike-kulturore dhe njerëzore që nga shekulli IX. Së pari duhet të theksohet se vite para trillimit të gënjeshtrave në këtë kompleks kishë, Ministria e Kulturës e Azerbajxhanit mori vendime të rëndësishme për të mbrojtur manastirin sipas frymës së traditave kulturore azerbajxhanase dhe turke dhe vazhdimësisë historike dhe përfshiu Khudavang në një listë të monumenteve botërore. Megjithatë, rajoni Kalbajar, ku ndodhet manastiri, nuk arriti të mbrohet për shkak të okupimit të tij nga armenët.
Së bashku me çlirimin e Malësisë së Karabakut nga pushtimi, dielli i lirisë shkëlqeu në këtë kompleks manastiri, i cili konsiderohet të jetë një nga perlat e përsosura arkitektonike të periudhës së Albanisë Azerbajxhanase, e vendosur në rrafshnaltën Murovdagh dhe iu kthye pronarit të tij të ligjshëm. Përfundimisht, shteti azerbajxhanas fitoi mundësinë për t’i kthyer këto vende nga qendrat e luftës së armatosur të komiteteve shoviniste fetare armene në ato të etno-turizmit dhe vlerave multikulturore të hapura për të gjithë njerëzimin.
Megjithatë, fushata e rremë e klerit armen, e cila i ka kthyer kishat shqiptare në një arsenal, falsifikimi i historisë së krishterë të Kaukazit të Jugut dhe trillimi i historisë së humanitetit armen dhe krishterimit armen, duke u maskuar si “një komb antik i shtypur” na hapi rrugën të zbulojmë gënjeshtrat armene në një shkallë globale.
Ne do të prekim historinë e manastireve shqiptare në Karabak, të cilat armenët u përpoqën t’i përvetësonin për qëllime tinëzare, por gjithashtu duhet të përqendrohemi në armiqësinë kulturore dhe barbarinë të shekullit tonë që po ndodh para syve të të gjithë botës.
Reza Deghati, një fotoreporter për revistën e famshme “National Geographic”, i cili vizitoi qytetin Aghdam me 200 mijë banorë që u kthyen në Azerbajxhan pas Deklaratës Trepalëshe 28 vjet më vonë, u tmerrua nga skena që pa. Ai e krahasoi qytetin me Hiroshiman e Japonisë të shkatërruar nga bomba atomike në vitin 1945. Ambasadorët e huaj të akredituar në Azerbajxhan, përfaqësues të organizatave ndërkombëtare dhe atashetë ushtarakë që vizitojnë qytetin Fuzuli të çliruar nga pushtimi nuk mund ta fshihnin habinë e tyre nga pamjet e qytetit të shkatërruar.
Të gjitha ato qytete, biblioteka dhe muze të shkatërruara dhe të plaçkitura nga pushtuesit janë në tokat e Azerbajxhanit. Sundimtarët armenë gjithashtu pranuan se ata kishin okupuar këto shtatë rajone rreth Malësisë së Karabakut gjoja si pjesë e masave të sigurisë. Gjatë vizitës së tij në Aghdam, presidenti azerbajxhanas, Ilham Aliyev kundërshtoi të gjitha këto akte të vandalizmit, duke thënë se ishte sikur një fis i egër të kishte kaluar këtu.
Duke mbyllur njërin sy ndaj atyre që shkatërruan qytetet dhe fshatrat tona dhe xhamitë në Zangilan, Gubadli dhe Aghdam i kthyen në strehimore për kafshë, gjithashtu ecën përpara paralelisht me gënjeshtrat dhe trillimet armene, Rusia dhe Perëndimi tregojnë një interes të madh për të marrë kontrollin e kishave shqiptare (Aghvan) në Karabak, trashëgimia historike dhe kulturore e Azerbajxhanit, për më tepër, i bëjnë thirrje UNESCO-s për mbrojtjen e këtyre manastireve, të cilat janë gjithashtu të rëndësishme për sa i përket rrëfimit se deri ku arriti politika e standardeve të dyfishta në botë. Megjithatë, në emër të mbrojtjes së drejtësisë dhe zbulimit të gënjeshtrave armene, ne duhet të insistojmë në ngritjen e vetëdijes së publikut botëror për të vërtetën historike.
Të gjithë duhet ta dinë se Manastiri Agoghlan në rajonin Lachin, kompleksi Khudavang (Dadivang) në rajonin Kalbajar, kompleksi i tempullit të Elisesë së Shenjtë në rajonin Aghdara dhe manastiri Ganjasar (Gandzasar) në të janë trashëgimia historike e Albanisë Kaukaziane, i cili është shteti i parë i krishterë në Kaukazin e Jugut që bashkon më shumë se 20 fise turke dhe kaukaziane nën një flamur dhe i cili gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në formimin e etnogjenezës së turqve azerbajxhanas.
Puna burimore kryesore e Moisey Kalankatuklu mbi historinë e Aghvan, e cila hedh dritë mbi një histori shtetësie 1000-vjeçare të shtetit shqiptar, duket të jetë një nga burimet kryesore të letërsisë së pasur historike që ishte formuar që nga shekulli i katërt para Krishtit. Mbreti shqiptar Urnayir (Aghvan) u kthye në krishterim në 313-314, në të njëjtën kohë me Perandorinë Romake. Siç tregohet në dokumentet arkivore të Rusisë Cariste, kishat dhe manastiret e para të hapura në tokat azerbajxhanase ishin kisha apostolike, sesa sektare si Kisha Gregoriane Armene gjatë okupimit. Manastiri Ganjasar (Gandzasar), i ndërtuar nga Mehrani, i cili u zhvillua plotësisht mbi traditën historike dhe kulturore të Aghvan me stilin e tij arkitektonik, hierarkinë e kishës dhe sistemin ritual, gjithashtu shërbeu si qendër e krishterë e rajonit për shekuj.
Ky është një fakt historik i pranuar nga historianët armenë se Kisha Armene, e cila u zhvendos nga Kilicia në Echmiadzin në vitin 1441 nën kujdesin e Garagoyunlus, një tjetër shtet turk Azerbajxhan, vazhdoi të veprojë nën ndikimin fetar të Ganjasar për një kohë të gjatë. Edhe në vitin 1766, dioqeza Astrakhan vendosi t’i nënshtrohet Ganjasar (Gandzasar). Megjithatë, ndërsa rritej rëndësia e Kishës Echmiadzin si pasojë e politikës së përdorimit aktiv të kartës armene në Anadoll dhe Kaukaz, përsëri me sugjerimin e një delegacioni armen në Tbilisi në vitin 1836, një dekret carist shfuqizoi katolicizmin shqiptar ndërsa kishat shqiptare u vendosën në varësi të Kishës Gregoriane Armene, e cila hapi rrugën për lojërat e armenizimit edhe mbi ato manastire. Kur Azerbajxhani fitoi pavarësinë, komuniteti shqiptar krishter-udin që jetonte në Gabala gjithashtu filloi të veprojë fuqishëm si trashëgimtarë të trashëgimisë së pasur fetare dhe kulturore shqiptare. Aktualisht, disa tempuj historikë shqiptarë, si Eliseja e Shenjtë dhe tempulli Kish, janë në varësi të komunitetit.
Duhet të theksohet se kryqet trekëndëshe dhe gjysmërrethor që mund të shihen atje janë krejtësisht unike për kishat shqiptare.
A nuk është një ironi historike që Armenia dhe mbrojtësit e saj, të cilët shkatërruan qytetet dhe fshatrat me të gjitha monumentet e tyre kulturore që ekzistonin 27 vjet më parë, u përpoqën t’i jepnin një mësim kulturor Azerbajxhanit, ndërsa konteksti historik dhe kulturor në lidhje me kishat shqiptare në Karabak është e dukshme dhe ndërsa në epokën Islame, brenda kornizës së tolerancës së madhe turke dhe filozofisë së “dashurisë që u krijua për hir të Krijuesit”, shtetet turke si Selxhukët, Aghgoyunlu, Garagoyunlu, Safavid, Osmane dhe Afshar i ruante me respekt të gjitha kishat dhe tempujt, përfshirë kishat shqiptare atje, deri më tani?.
Pyes veten se çfarë plani dinak po ndjekin armenët duke i treguar botës imazhet të azerbajxhanasve duke thirrur ezanin në një ndërtesë kishe të ndërtuar në vitin 2017 në rajonin e okupuar Jabrayil, ku nuk jetonte asnjë armen i vetëm nga regjimi carist deri te sovjetikët. Ndjeva nevojën që t’i përgjigjem Francës, e cila veçanërisht i dha një nuancë dhe klithje të padrejtë duke u mbështetur në gënjeshtrat armene, duke cituar fjalët e historianit të famshëm francez, Jean-Paul Roux.
Ai shkroi në librin e tij “Historia e Turqve, 2.000 vjet nga Paqësori në Mesdhe”: “Vendi i Turqve në historinë njerëzore është themelor, është e pamundur të shkruash historinë e njerëzimit pa u dhënë atyre një hapësirë të neglizhojnë gjurmët e kulturës së tyre të madhe nga Taxh Mahall në Babur të Indisë deri tek Ura e Mostarit në Ballkanin Osman”.
Vërejtje: Qëndrimet e autorëve nga kjo rubrikë, nuk domethënë që përfaqësojnë në mënyrë automatike edhe qëndrimet e redaksisë. Megjithatë, njohja e këtyre qëndrimeve është në interes të lexuesve, prandaj edhe publikimi i tyre. Për rrjedhojë autorët mbajnë përgjegjësi të plotë për sa u përket qëndrimeve rreth çështjeve të shtjelluara në fjalë.
