Një ekip shkencëtarësh nga Shkolla e Mjekësisë e Universitetit të Pitsburgut ka zgjidhur misterin e pavdekësisë së tumorit, që do të thotë se ky mekanizëm mund të sulmohet dhe tumoret mund të trajtohen më lehtë.
Në një punim të botuar në revistën e respektuar Science, autorët përshkruajnë se si ata kanë identifikuar ndryshime specifike gjenetike që lejojnë tumoret të rriten me shpejtësi duke parandaluar vdekjen e tyre. Ky zbulim mund të ketë implikime të rëndësishme për mënyrën se si onkologët kuptojnë dhe trajtojnë melanomën, formën më të rrezikshme të kancerit të lëkurës.
“Ne bëmë diçka që ishte në thelb e dukshme bazuar në hulumtimet e mëparshme bazë dhe që lidhej me diçka që po ndodhte te pacientët,” tha udhëheqësi i studimit Jonathan Alder i Shkollës së Mjekësisë të Universitetit të Pittsburgh.
Çfarë janë telomeret dhe pse janë të rëndësishme për tumoret?
Në hulumtimin e tyre, ekipi u fokusua veçanërisht në telomeret, kapakët mbrojtëse në fund të kromozomeve, të cilat janë thelbësore për parandalimin e gabimeve të ADN-së dhe zgjatjen e jetës së qelizave. Në qelizat e shëndetshme, telomeret veprojnë si mbrojtje që parandalon kopjimin e gabuar të kromozomeve në skajet gjatë ndarjes së qelizave.
Domethënë, këto janë vendet ku bëhen më së shumti gabime. Telomeret janë zgjatime të kromozomeve që nuk kanë asnjë efekt në gjenom, dhe lejojnë që skajet e materialit gjenetik të mos përfundojnë në skajet. Por telomeret bëhen më të shkurtra me çdo cikël të replikimit të qelizave, derisa ato bëhen aq të shkurtra sa qeliza nuk mund të ndahet më.
Çrregullimet në ruajtjen e gjatësisë së telomereve mund të çojnë në vdekjen e qelizave në inde dhe sëmundje të rënda. Sindromat e telomereve të shkurtra çojnë në plakje të parakohshme dhe vdekje. Nga ana tjetër, telomeret jashtëzakonisht të gjata janë të lidhura me kancerin.
Shkencëtarët kanë parë prej vitesh se telomeret në tumoret e rrezikshme të lëkurës, të njohura si melanoma, janë veçanërisht të gjata kur krahasohen me telomeret në kancere të tjera. “Ka një lidhje të veçantë midis melanomës dhe mirëmbajtjes së telomereve,” tha Alder.
“Që një melanocit të shndërrohet në kancer, një nga pengesat më të mëdha është ta bësh atë të pavdekshëm. Sapo mund ta bëjë këtë, ai është në rrugën e tij drejt kancerit,” shtoi ai.
Zbulimi i sekretit të mekanizmit që mban telomeret
Proteina telomerazë është përgjegjëse për zgjatjen e telomereve, mbrojtjen e tyre nga dëmtimi dhe parandalimin e vdekjes së qelizave. Telomeraza është joaktive në shumicën e qelizave, por shumë lloje të kancerit përdorin mutacione në gjenin TERT që aktivizojnë telomerazën dhe lejojnë qelizat të vazhdojnë të rriten. Melanoma është veçanërisht e njohur për këtë.
Rreth 75% e tumoreve të melanomës përmbajnë mutacione në gjenin TERT që stimulojnë prodhimin e proteinave dhe rrisin aktivitetin e telomerazës. Por kur shkencëtarët më parë u përpoqën të ndryshonin TERT në melanocite, ata nuk arritën të prodhonin të njëjtat telomere të gjata që shiheshin në tumoret e pacientëve të tyre. Rezulton se mutacionet e promotorit TERT janë vetëm gjysma e historisë.
Duke analizuar bazat e të dhënave të mutacioneve të kancerit, ekipi i laboratorit të Alder zbuloi një rajon në një proteinë të lidhur me telomerin e quajtur TPP1 që shpesh mutohet në tumoret e melanomës.
Zbulimi i ri ndryshon mënyrën se si shkencëtarët e kuptojnë origjinën e melanomës
Hulumtimet nga ekipi i Alder treguan se mutacionet në TPP1 ishin jashtëzakonisht të ngjashme me ato në TERT. Ato ishin të vendosura në rajonin e promotorit TPP1 të sapo zbuluar dhe stimuluan prodhimin e proteinave. Kjo ishte emocionuese sepse TPP1 ka qenë prej kohësh i njohur për stimulimin e aktivitetit të telomerazës.
“Biokimistët kishin treguar më shumë se një dekadë para nesh se TPP1 rriti aktivitetin e telomerazës në një epruvetë, por ne kurrë nuk e dinim se kjo ndodhi klinikisht,” tha Adler.
Kur ekipi shtoi TERT dhe TPP1 të mutuara përsëri në qeliza, të dy proteinat u sinergjizuan dhe së bashku krijuan telomeret jashtëzakonisht të gjata që shihen në tumoret e melanomës. TPP1 ishte faktori që mungonte!
Ky zbulim ndryshoi mënyrën se si shkencëtarët e kuptojnë zhvillimin e melanomës. Por ka gjithashtu potencial për të përmirësuar trajtimin e tumorit. Duke identifikuar një sistem të mirëmbajtjes së telomereve që është unik për tumoret, shkencëtarët kanë gjetur një objektiv të ri për trajtim.
Numri i melanomave në botë po rritet
Sipas revistës JAMA Dermatology 2022, numri i rasteve të melanomës në mbarë botën mund të rritet me 57% deri në vitin 2040. Vlerësohet se në vitin 2020 kishte 325,000 njerëz të diagnostikuar me melanoma dhe se rreth 50,000 njerëz vdiqën prej saj në mbarë botën.
Nëse normat e vitit 2020 mbeten të qëndrueshme, barra globale e melanomës vlerësohet të rritet në 510,000 raste të reja dhe 96,000 vdekje në vit deri në vitin 2040.
Shkaku kryesor i melanomës është rrezatimi i dëmshëm UV. Njerëzit me lëkurë të hapur sëmuren më së shumti prej saj sepse kanë sasinë më të vogël të melatoninës në lëkurën e tyre, e cila mbron nga rrezatimi UV. Një nga arsyet kryesore të rritjes së regjistruar të numrit të rasteve me melanoma është se gjithnjë e më shumë njerëz në botë kanë mundësi për turizëm dhe aktivitete rekreative e sportive në natyrë.
Për fat të mirë, vitet e fundit është bërë përparim i rëndësishëm në trajtimin e melanomës. Rreth 90% e njerëzve me melanoma do të mbijetojnë 5 ose më shumë vjet pas diagnozës, dhe më shumë se 85% do të mbijetojnë 10 ose më shumë vjet.
